Sposoby tłumaczenia tekstu literackiego

Virginia Woolf, Antoine de Saint-Exupery, Miguel de Cervantes, Charles Dickens, Umberto Eco, Lew Tołstoj, Fiodor Dostojewski czy J.R.R. Tolkien. Na pewno doskonale kojarzysz te nazwiska. To zaledwie garstka nazwisk z kręgu literatury. Większość osób – być może także i Ty – nie miałaby „dostępu” do twórczości literatów z całego bez „pomocy” tłumaczek i tłumaczy tekstów literackich. To właśnie oni sprawiają, że niezrozumiały tekst źródłowy w języku obcym po przetłumaczeniu staje się pięknym i czytelnym dla nas wierszem, opowiadaniem czy powieścią. Zbudowanie mostu łączącego oryginał z językiem docelowym nie jest łatwy, to zdecydowanie sztuka. Idzie w końcu nie tylko o przełożenie słów, ale i emocji, uczuć, kultury i sposobu myślenia autora. Niemożliwe, a jednak możliwe. Choć stanowi to wyzwanie! Sprawdź sposoby tłumaczenia tekstu literackiego!

Tłumaczenia literackie, czyli ciężki kawałek chleba

Znasz Paulo Coelho? Autor „Alchemika” napisał: „kimkolwiek jesteś lub czymkolwiek się sposobisz, jeśli naprawdę czegoś pragniesz to dlatego, bo pragnienie to zrodziło się w samej duszy uniwersum. Jest ono Twoją misją na Ziemi”. Słowa te nie pojawiają się tu przypadkowo, zaraz Ci wyjaśnimy. Tak, tłumaczenia literackie to ciężki kawałek chleba. Trzeba poznać język obcy i dobrze posługiwać się polszczyzną. Do tego zdobyć wiedzę o kraju języka obcego, aby móc przekładać też na poziomie kulturowym. Przekład literacki to także wrażliwość na kontekst, inność, różnego rodzaju delikatne kwestie. Nie obędzie się tu bez znajomości idiomów. Trzeba też świetnie opanować zapis przypisów, bibliografii i inne sprawy techniczne. Do tego to przekład pisemny. Tłumacz powinien więc być także sprawnym pisarzem – jakby nie patrzeć, przetłumaczony tekst literacki to nowy twór. Bez lekkiego pióra i zdolności literackich nikt nie będzie w stanie oddać pomysłu, treści i talentu autora. A w przypadku poezji to jak próba przeprowadzenia czytelnika po powierzchni innej planety. Trzeba dać odbiorcy ją poznać poprzez wszystkie możliwe zmysły, ale i przede wszystkim pokazać ten inny świat oczami autora. Niektórzy mówią wręcz, że przekład wierszy jest niewykonalny.

• Tłumaczenia literackie wymagają połączenia wrażliwości z wiedzą, znajomością języka obcego i warsztatem tłumacza.
• Tłumaczenia poezji uchodzą za jedne z najbardziej wymagających w branży.
• Tłumacz literacki to taki fachowiec, którego zadaniem jest przełożyć nie tylko słowa, ale i kulturę oraz kontekst na drugi język.
• Tłumacz musi znać biegle polszczyznę i język obcy. A do tego mieć swobodę w posługiwaniu się słownictwem, idiomami, specyficznymi wyrażeniami.
• Tu tłumacz staje się artystą po to, aby wniknąć w umysł twórcy i oddać jak najwięcej uczuć, emocji i treści.
• Tłumaczenia literackie są trudne już przez sam fakt, że dotyczą na przykład poezji, literatury pięknej czy sztuk teatralnych.
• Przekład dzieł literackich to próba oddania wrażliwości jednej kultury w języku innej kultury.

Artykuły dla Ciebie:

• „Co to jest dwujęzyczność?”
• „Ile czasu zajmuje tłumaczenie?
• „Jak zostać tłumaczem Netflixa?”
• „Jaki translator najlepiej tłumaczy?”
• „Ile kosztuje tłumaczenie umowy o pracę?”

Sposoby tłumaczenia tekstu literackiego – z czym mierzy się tłumacz?

Izabel Allende w „Domu duchów” pisze: „nagle pospieszyła ona wzdłuż alejki, a gdy mnie mijała, jej zachwycające, złote oczy spoczęły na moich. Część mnie w tym momencie, zdaje się, umarła. Nie mogłem oddychać, a mój puls zatrzymał swój bieg”. Oto próbka tego, z czym zmierzyć się musi tłumacz tekstu literackiego. A jest to to taka specjalizacja, która ma wiele wyzwań. Są różne rodzaje tłumaczeń literackich. Czasem jest to wiersz poety z Hiszpanii, Brazylii czy Chin, a czasem powieść historyczna pisarki z Finlandii, Węgier czy Australii. Są przekłady dotyczące literatury pięknej lub popularnej. A to zaledwie wstęp do tego, czego dotyczy proces tłumaczenia, którym zajmuje się tłumacz literacki.

Jakie są sposoby tłumaczenia tekstu literackiego? Oto, z jakich metod mogą korzystać tłumaczki i tłumacze literatury.

• Adaptacja, czyli innymi słowy mówiąc to taka technika, która ma na celu przystosowanie.
• Emulacja, to metoda polegająca na „współzawodnictwie”. Obecnie niezbyt popularna. Wymaga od tłumacza najwyższego poziomu znajomości wiedzy dotyczącej filologii i kultury.
• Imitacja to po prostu naśladowanie. Bardzo popularną jej wariacją jest parafraza tekstu. Ta technika tłumaczenia tekstu literackiego charakteryzuje się swobodą w podejściu do przekładu literackiego.

Jakie umiejętności i cechy powinien mieć tłumacz literatury pięknej?

Antoine de Saint-Exupery w „Małym Księciu” napisał: „dobrze widzi się tylko sercem, najważniejsze jest niewidoczne dla oczu”. W przypadku przekładu literackiego to wszystko, co skryte jest między słowami, co stanowi kontekst, tło i nie jest widoczne dla każdego – jest bardzo, bardzo ważne. Kiedy tłumacz chce przetłumaczyć wiersz z języka źródłowego na język docelowy musi zmienić nie tylko słowa, ale i znaczenie tekstu, przekaz autora oraz dziesiątki i setki detali, które często są nieprzekładalne. Musi więc mieć świetny warsztat tłumacza i narzędzia, z pomocą których wykona świetne tłumaczenie pisemne. Tłumaczenia poezji pokazują jak na dłoni, że praca tłumacza jest tu czymś z pogranicza sztuki, magii i swobody w posługiwaniu się parą językową, z którą dany tłumacz literacki pracuje.

Jakie umiejętności i cechy powinien mieć tłumacz literatury pięknej?

• Świetny warsztat tłumacza.
• Biegła znajomość języka polskiego i obcego.
• Obeznanie z dziełami literackimi.
• Obeznanie z poezją – w przypadku tłumacza poezji.
• Operowanie słownictwem i językiem literatury.
• Osoba kochająca czytać.
• Wrażliwość na słowo.
• Przenikliwość potrzebna do przetłumaczenia tekstu na język docelowy.
• Umiejętności pisarskie.
• Dobry tłumacz literacki to także osoba spełniająca wysokie wymagania artystyczne.
• Znajomość stylów literackich.
• Umiejętności redaktorskie.
• Przydaje się cierpliwość, szczególnie w przypadku długich powieści.
• Umiejętność wniknięcia w umysł autora i odczytywanie jego intencji.
• Pasja.

Dlaczego przekład tekstu literackiego jest tak skomplikowany?

Cyprian Kamil Norwid napisał kiedyś, że „bo piękno na to jest, by zachwycało”. W Stowarzyszeniu Umarłych Poetów padają następujące słowa „medycyna, prawo, finanse czy technika to wspaniałe dziedziny, ale żyjemy dla poezji, piękna, miłości”. Henryk Elzenberg powiedział: „piękno jest jednocześnie kształtem czegoś i czegoś zasłoną, drogą i zbłądzeniem z tej drogi”. Dobry przekład utworu literackiego to właśnie dążenie do piękna, dlatego jest tak skomplikowany. Oddać zamysł autora, treść dzieła, sprawić, aby słowa w języku docelowym pozwoliły przeżyć odbiorcy docelowemu to, co może doświadczać czytelnik biorąc do ręki oryginał. To wyzwanie. To również liczne wybory. Emulacja czy imitacja? To też wymagania – trzeba mieć ogrom wiedzy filologicznej i kulturoznawczej. Trzeba też być sprawnym żonglerem słów, aby przenieść słowa z języka źródłowego na docelowy.

Arthur Schopenhauer powiedział, że „piękno jest otwartym listem polecającym, który z góry zdobywa dla nas serca”. Właśnie z zamiarem stworzenia czegoś pięknego musi przystępować do pracy nad tekstem tłumacz literacki. Jeśli ma narzędzia, umiejętności, doświadczenie i talent nic go nie zatrzyma przed stworzeniem wspaniałego przekładu.

Mieszko Marciniak

Mam na imię Mieszko i pochodzę z małej miejscowości we wschodniej Polsce. Od czterech lat mieszkam i pracuję w Lublinie, który stał się moim drugim domem. Na co dzień pracuję jako tłumacz, a moją pasją jest pisanie. Lubię sporo czytać, dzięki czemu poznałem cienką, choć bardzo wyraźną linię pomiędzy teorią i praktyka. Z przyjemnością podzielę się z Państwem moim doświadczeniem i wiedzą. Poza pracą moją drugą pasją jest sport, który uprawiam od dziecka, co sprawia, że o kondycję nie muszę się martwić.