Mowa potoczna to bardzo często trudna treść do tłumaczenia. Niestety dla autorów przekładów, coraz częściej pojawiają się teksty, które zawierają sporą ilość slangu, dialektu i wyrażeń potocznych. Maja oni nie lada orzech do zgryzienia, aby w prawidłowy sposób przełożyć niestandardowe treści. Perfekcyjna znajomość języka obcego nie wystarczy, aby stworzyć właściwe tłumaczenie. Autor przekładów powinien znać techniki tłumaczenia wyrażeń dialektycznych. Bez właściwego przygotowania wynik pracy okazać się może niezbyt udany i zgodny z oczekiwaniami. Czasem dialekty są tak specyficzne, że tylko wąska grupa specjalistów jest w stanie przełożyć treści.

Techniki tłumaczenia wyrażeń dialektalnych – definicja dialektu

Dialektem nazywa się odmianę języka odznaczającą się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi i gramatycznymi. Różnice dialektalne wykazują zasadniczo wszystkie języki świata, przy czym tylko niektóre z nich mają swoją odmianę ogólną, tzw. dialekt standardowy. Pewną formą dialektu (wariantem językowym o ustalonej strukturze) posługuje się każdy użytkownik języka. Czynniki społeczne prowadzą jednak do porzucania środków gwarowych na rzecz elementów języka standardowego, uważanych za neutralne geograficznie. Granice między poszczególnymi dialektami bywają niekiedy nieostre i trudne do wyznaczenia.

Badaniem dialektów (zwłaszcza regionalnych) zajmuje się dział językoznawstwa – dialektologia. W rozumieniu dialektologii tradycyjnej dialekt to byt przeciwstawiany językowi standardowemu. Naukowcy próbowali podzielić dialekty na rodzaje, aby lepiej analizować poszczególne odmiany. Brytyjski językoznawca zaproponował swój podział, który jest bardzo popularny wśród badaczy języka:

• dialekty tradycyjne (ang. traditional dialects) – silnie zróżnicowane odmiany języka, używane na obszarach wiejskich. Ulegają zanikowi wskutek nowoczesnych przemian społecznych, pod wpływem procesów globalizacji, oświaty i mediów. Popularnie pod pojęciem dialektu rozumie się właśnie dialekty tradycyjne.
• dialekty mainstreamowe (ang. mainstream dialects) – odmiany języka wypierające dialekty tradycyjne. Należą do nich zarówno odmiany standardowe (np. brytyjska angielszczyzna standardowa), jak i odmiany niestandardowe (dialekty miejskie). Wykazują znacznie mniejszy stopień zróżnicowania wewnętrznego niż dialekty tradycyjne i funkcjonują poza obszarami wiejskimi. W większym stopnia odzwierciedlają stratyfikację społeczną. Dialekty miejskie bywają przedmiotem krytyki na gruncie tradycji preskryptywizmu, a dawni dialektolodzy postrzegali je jako „zniekształcone” formy języka standardowego.

Ciekawy artykuł: Ile czasu zajmuje tłumaczenie?

Techniki tłumaczenia wyrażeń dialektalnych – trudności w procesie przekładu

Dialekt jest odmiana języka standardowego. Badacze językowi wskazują, że w każdym kraju czy regionie istnieją swoiste odmiany. Dlatego można uznać, że dialekty są nieuniknione. Czasem na ich wytworzenie ma wpływ inny język, szczególnie gdy dany teren geograficznie należał w przeszłości pod inne państwo. W Polsce szczególnie odzwierciedla się to w gwarze śląskiej. Naleciałości języka niemieckiego mają bardzo duży wpływ na dialekt mieszkańców Górnego Śląska. Osoby spoza obszaru śląskiego mogą mieć poważne problemy ze zrozumieniem rodaków. A czy każdy tłumacz poradziłby sobie z tłumaczeniem dialektu śląskiego na inny język obcy? Niekoniecznie, takiemu zajęciu podołać może jedynie osoba, która zna gwarę. Bez tej umiejętności tłumaczenie z i na dialekt nie będzie w pełni dokładne.

Kolejną trudnością w tłumaczeniu wyrażeń dialektalnych jest mała liczba osób posługujących się danym dialektem. Wtedy trudno jest znaleźć autora przekładów, który podoła zadaniu. Niektóre gwary są znane kilkuset tysiącom osób, ale zdarzają się takie dialekty, które funkcjonują w bardzo małej grupie. Tłumaczenie gwary jest bardzo kłopotliwe w takiej sytuacji, a czas potrzebny do zrealizowania nawet krótkich treści, zajmuje tyle, co tłumaczenie obszernych tekstów.

Warto przeczytać: Jak łączyć pracę tłumacza z inną?

Techniki tłumaczenia wyrażeń dialektalnych – kto najlepiej przekłada dialekty

Z wyrażeniami dialektalnymi sytuacja wygląda nieco podobnie, jak w przypadku tłumaczeń specjalistycznych. Tylko fachowcy z danej dziedziny potrafią wykonać przekład, który będzie w pełni prawidłowy i sensowny. Przetłumaczyć terminologię tak charakterystyczna jak dialekt, potrafią jedynie tłumacze znający w pełni gwarę i jej cechy. Dialekt oraz wyrażenia idiomatyczne mają to do siebie, że poznać je można właściwie tylko poprzez kontakt z osobami operującymi takim językiem. Tłumaczenie jako proces przekładu dialektalnego to żmudna, trudna i absorbująca spora ilość czasu czynność.

Do udanego tłumaczenia dialektalnego potrzebna jest także umiejętność przenoszenia kontekstu oraz sensu treści. Sama kopia językowa nie wystarczy. Dialekt jest bardzo często pełen emocji, uczuć i wrażeń. Poszczególne słowa użyte w róznych sytuacjach mogą mieć różne znaczenie. Raz być nacechowane pozytywnie, humorystycznie, innym razem wręcz złośliwie, krytycznie. Tłumacz dialektu musi odnaleźć w treści jej znaczenie i cel wypowiedzi, aby móc uzyskać przekład o wysokiej jakości spełniający wymagania dotyczące sedna tłumaczenia.

Gramatyka w wyrażeniach dialektalnych może nieco różnić się od języka głównego panującego w danym kraju. Zapis słów również może odbiegać od reguł standardowych. To znacząco utrudnia tłumaczenie. Przekład wyrażeń dialektalnych to także poszanowanie praw odmiennych, które funkcjonują w gwarze.

Koniecznie sprawdź: Czym są tłumaczenia szeptane?

Techniki tłumaczenia wyrażeń dialektalnych – pośredni przekład

Co zrobić, gdy do rąk tłumacza trafia treść dialektalna, a jest on osoba, która nie zna danej gwary? Czy takie zlecenie jest niewykonalne? Czy należy odmówić jego realizacji? Każdy tłumacz językowy stara się o jak największą klientelę, dlatego takie rozwiązania nie są odpowiednie.

Najlepszym rozwiązaniem w takiej sytuacji jest tłumaczenie pośrednie. Zamiast tłumaczyć z oryginału na język docelowy można zastosować inna technikę. Najpierw dialekt przełożyć na język standardowy, następnie dopiero na język, który ma być zwieńczeniem procesu tłumaczenia. Mimo że takie przekłady zajmują więcej czasu (podwójne tłumaczenie), dają najlepszy rezultat. Osobą, która dialekt przetłumaczy na język standardowy może być osoba niezwiązana z branż a tłumaczeniową, ale za to specjalistą od gwary.

Tekst przekładu dialektalnego zazwyczaj sprawia wiele trudności oraz wymaga znacznie dłuższego czasu poświęconego na realizację. czasem nawet porównywany jest do przekładu artystycznego. Teoria przekładu dialektalnego wskazuje na silnie emocjonalny język, ubarwiony, nacechowany tożsamością ludzi posługujących się gwarą. Stąd tak trudno tłumaczyć dialektalne wyrażenia. Na szczęście istnieją specjaliści, którzy znają techniki tłumaczenia wyrażeń dialektalnych i potrafią wykonać prawidłowe przekłady.

Koniecznie przeczytaj: Programy do tłumaczenia filmów

Mieszko Marciniak

Mam na imię Mieszko i pochodzę z małej miejscowości we wschodniej Polsce. Od czterech lat mieszkam i pracuję w Lublinie, który stał się moim drugim domem. Na co dzień pracuję jako tłumacz, a moją pasją jest pisanie. Lubię sporo czytać, dzięki czemu poznałem cienką, choć bardzo wyraźną linię pomiędzy teorią i praktyka. Z przyjemnością podzielę się z Państwem moim doświadczeniem i wiedzą. Poza pracą moją drugą pasją jest sport, który uprawiam od dziecka, co sprawia, że o kondycję nie muszę się martwić.